Profilaktyka zdrowia

Przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze w dzieciństwie chorowała prawie każda osoba. Epidemie występowały co 2-3 lata. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze (lata 1955-1974) liczba rejestrowanych przypadków kształtowała się od 70 000 do 130 000 w latach pomiędzy epidemiami oraz od 135 000 do 200 000 w latach epidemicznych. Umierało 200-300 dzieci, a tysiące miało ciężkie powikłania wymagające długotrwałej hospitalizacji. W okresie przed zastosowaniem powszechnych szczepień przeciwko odrze, tj. przed 1975 rokiem, przechorowanie odry w populacji było zjawiskiem powszechnym. Zatem osoby po 50 roku życia z dużym prawdopodobieństwem przechorowały odrę, a przechorowanie odry daje trwałą odporność na całe życie. Wprowadzenie pod koniec lat 60 na szeroką skalę szczepień przeciwko odrze spowodowało zmniejszenie liczby zachorowań oraz zgonów z powodu odry.  Do połowy lat 70, gdy szczepienie przeciwko odrze nie było obowiązkowe, rocznie umierało na nią nawet kilkaset osób. W 1975 r. szczepienie przeciwko odrze zostało wpisane w kalendarz obowiązkowych szczepień dla dzieci od 12. do 15. miesiącu życia. Początkowo podawano pojedynczą dawkę szczepionki monowalentnej przeciw odrze i od tego momentu  notowano z roku na rok spadek zachorowań na odrę, jednak to nie wystarczyło do ograniczenia rozpowszechniania się odry. Dopiero wprowadzenie na początku lat 90 do kalendarza drugiej dawki szczepionki monowalentnej - w ósmym roku życia spowodowało dynamiczny spadek zachorowań na odrę. Powiększająca się liczba zaszczepionych dzieci przyczyniła się do znaczącego spadku liczby rejestrowanych przypadków odry oraz zapobiegła wielu powikłaniom i zgonom. W latach 90-tych odnotowywano od kilkuset do kilkudziesięciu przypadków między epidemiami oraz około 2 200 przypadków w czasie ich trwania. Epidemie pojawiały się już coraz rzadziej. W 2004 roku wprowadzono szczepionkę skojarzoną trójwalentną przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) podawaną w dwóch dawkach (w 13-15 m.ż. i 10 r.ż., a od stycznia 2019 w 13-15 m.ż. i 6 r.ż.). Szczepienie co najmniej dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) pozostaje najskuteczniejszym sposobem zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby oraz pozwala utrzymać odporność zbiorowiskową w  95 %. Kiedy wydawało się, że odra w Polsce została prawie wyeliminowana (w latach 2006-2009 odnotowywano pojedyncze przypadki zachorowań) od 2010 r. rozpoczął się wyraźny wzrost liczby zachorowań.
Obecnie w Europie obserwujemy niepokojący wzrost liczby zachorowań na odrę, w tym również zgony. Zachorowania na odrę w Polsce są związane przede wszystkim z zawlekaniem choroby z zagranicy lub zakażeniem osób, które nie są zaszczepione przeciwko odrze. Zdecydowana jednak większość osób, które zachorowały na odrę to osoby, które nie zostały zaszczepione. W 2018 r. i w 2019 r. (do dnia 10 stycznia) na terenie UE najwięcej przypadków zachorowań na odrę zarejestrowano w Rumunii (5376 przypadków), Francji (2902), Włoszech (2427), Grecji (2290). W 2018 r. na terenie UE odnotowano także 35 zgonów z powodu odry. W krajach spoza UE najwięcej zachorowań odnotowuje: Ukraina -  w 2018 r. ponad 54 tys. zachorowań (20204 wśród dorosłych i 34277 wśród dzieci), a samym styczniu 2019 r. jak dotąd 2305 nowych przypadków (966 wśród dorosłych i 1339 wśród dzieci), Serbia (5783 w 2018 r.), Rosja (3017), Gruzja (1400), Izrael (2300 w 2018 r.), Białoruś (254 w 2018 r.). W całym 2018 roku w Polsce odnotowano 339 zachorowań na odrę, tj. ponad 5- krotnie więcej w porównaniu do roku 2017 kiedy zachorowały tylko 63 osoby, zaś w styczniu 2019 roku odnotowano 129 przypadków w tym 75 osób było hospitalizowanych. Zachorowania miały charakter ognisk epidemicznych lub pojedynczych zachorowań.Człowiek jest jedynym źródłem wirusa odry. Wirus przenoszony jest drogą kropelkową (kaszel, kichanie osoby chorej na osoby zdrowe) oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną z nosa, gardła lub moczem osoby chorej. Od momentu zakażenia wirusem odry do wystąpienia pierwszych objawów choroby może upłynąć około 7-13 dni do wystąpienia gorączki, około 14 dni do wysypki.Odra charakteryzuje się cyklem objawów. Na 2-4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się: ostry ból gardła, nieżyt nosa, gorączka, złe samopoczucie, zapalenie spojówek, katar, suchy kaszel. Następnie od 10 do 12 dni od początków zakażenia w jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (tzw. plamki Koplika), chory wysoko gorączkuje. W miarę rozwoju choroby za uszami pojawia się czerwona grudkowa wysypka, która stopniowo obejmuje całą głowę, tułów i kończyny. Wypukłe grudki zlewają się w plamy. Chory odczuwa silne swędzenie. U starszych dzieci odra przebiega najczęściej bez powikłań, w ciągu 2-5 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek. Następuje okres zdrowienia.Powikłania w przebiegu odry występują u ok. 30% osób chorych, większość z nich odnotowuje się u dzieci do 5 roku życia oraz dorosłych powyższej 20 lat. Do powikłań w przebiegu odry należą: biegunka i silne odwodnienie organizmu występują u 80 osób na 1000 chorych, zapalenie ucha środkowego występuje u 70-90 osób na 1000 chorych, zapalenie płuc występuje u 10-60 osób na 1000 chorych, zapalenie mózgu występuje u 1 na 1000 chorych, drgawki występują u 5 na 1000 chorych, zgon występuje u 0,7-2 na 1000 chorych, podostre stwardniające zapalenie mózgu występuje u od 1 na 1700 do 1 na 3300 chorych. Wśród innych rzadkich powikłań należy wymienić: małopłytkowość, zapalenie krtani, zapalenie tchawicy, zapalenie rogówki, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelita grubego, zapalenie osierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie kłębuszków nerkowych. Najgroźniejsze powikłanie w przebiegu odry – podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) występuje  w przypadku przechorowania odry przed 2 rokiem życia. Ujawnia się od 4 do 15 lat po przejściu choroby i objawia się postępującym otępieniem, nasilającym się napięciem i sztywnością mięśni oraz drgawkami. Do śmierci dochodzi zwykle w ciągu 2 lat od pojawienia się symptomów.Najskuteczniejszym sposobem uchronienia się przed zachorowaniem na odrę są szczepienia przeciwko odrze. W Polsce zarejestrowane są 2 szczepionki: M-M-RVAXPRO oraz Priorix. Szczepionki przeciw odrze występują jako szczepionki skojarzone, zawierające żywe, atenuowane (osłabione) wirusy odry, świnki i różyczki. Podanie tych szczepionek wywołuje odporność przeciw odpowiednio trzem (odrze, śwince i różyczce) chorobom zakaźnym. Skuteczność szczepionki M-M-RVAXPRO oraz Priorix jest bardzo wysoka. Po podaniu dwóch dawek szczepionki M-M-RVAXPRO lub Priorix co najmniej 98% (96%-100%) dzieci jest chronionych przed zachorowaniem na odrę.W Polsce w ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na odrę.
Stan zaszczepienia utrzymuje się na wysokim poziomie (bliskim 95%) zapewniającym utrzymanie odporności zbiorowiskowej. Należy jednak pamiętać, że osoby, które nie są odporne na odrę mogą zakazić się podczas wyjazdu za granicę, gdzie istnieje możliwość kontaktu z osobami chorymi. Ponadto osoby chore przyjeżdżające do Polski z krajów, gdzie odnotowywane są przypadki odry mogą stanowić źródło zakażenia dla jeszcze niezaszczepionych niemowląt lub nieszczepionych starszych dzieci i dorosłych. Nie poddając dzieci szczepieniom ochronnym narażamy je na niebezpieczeństwo zachorowania, a zwłaszcza wystąpienia niebezpiecznych powikłań, które niestety mogą zakończyć się utratą zdrowia i życia. Tylko osoby uodpornione, które przechorowały odrę lub zostały zaszczepione przeciw odrze, są chronione przed zachorowaniem. Szczepienia przeciw odrze jest zalecane szczególnie osobom: dorosłym, którzy nie byli szczepieni przeciw odrze w dzieciństwie, osobom, które w przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki, młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie).                                                                          

Diana ZawadaPSSE w Bartoszycach
Źródła: